آیینه حکمت (کتاب)آیینه حِکْمَت، کتابی فلسفی و کلامی به زبان فارسی نوشته میرزا حسن لاهیجی قمی (د ۱۱۲۱ق /۱۷۰۹م) پسر ملا عبدالرزاق لاهیجی قمی (د ۱۰۷۲ق/۱۶۶۲م) می‌باشد . ۱ - علت نگارشوی این کتاب را در باب آشتی دادن میان حکمت و شریعت و بیان یگانگی آن دو، ظاهراً در ۱۰۷۰ق/۱۶۶۰م نوشته است. ۲ - رابطه حکمت و شریعتبسیاری از متفکران و حکمای بزرگ اسلامی مانند ابوسلیمان منطقی سجستانی (د ح ۳۷۵ق/۹۸۵م) و ابوحیان توحیدی (د پس از ۴۰۰ق/۱۰۰۹م) به امکان آشتی میان حکمت و شریعت شدیداً اعتراض داشتند و می‌گفتند: نمی‌توان میان حکمت ایمانی که مقتبس از وحی الهی است، با فلسفه یونانی که مولود ذهن محدود انسانی است، جمع کرد. این دو دانشمند و بسیاری دیگر، از اخوان‌الصفا که در رسائل خود به پیوند میان شریعت و حکمت معقتد بوده‌اند، انتقاد می‌کردند، [۱]
ابوحیان توحیدی، الامتاع و المؤانسة، به کوشش احمد امین و احمد الزین، ج۲، ص۲۲-۲۳، بیروت، ۱۹۵۳م.
ولی پیش از اخوان‌الصفا، فارابی در رسالة‌الجمع بین رأیی‌الحکیمین و پس از آنان، ابن رشد اندلسی (د ۵۹۵ق/۱۱۹۸م) در کتاب فصل‌المقال مانند نویسنده آیینه حکمت کوشیده‌اند، ثابت کنند که میان دین و فلسفه اختلافی نیست، و آنچه در این باب به نظر می‌رسد، اغلب قابل اعتنا نیست.۳ - ابواب کتابآیینه حکمت سه باب دارد. ۳.۱ - باب اولباب اول در سه فصل و شامل تعریف حکمت و بیان فضیلت آن است. ۳.۲ - باب دومباب دوم ده فصل دارد و مفصل‌ترین ابواب کتاب است که مؤلف در آن مسائل عمده مورد اختلاف متشرعین و حکما را یاد کرده و به حل آنها کوشیده است. ۳.۳ - باب سومباب سوم در دو فصل و شامل مدح و ستایش حکیمان و فضل حکمت است. ۴ - ألفةالفرقةمؤلف در این کتاب می‌گوید که به زبان عربی نیز کتابی به نام اُلفة‌الفُرقة درباره همین موضوع نوشته است. ۵ - مقدمه کتابنویسنده در مقدمه کتاب پس از ذکر مطالبی درباره بی‌پایگی نزاع میان حکما و متشرعین، فلسفه و دین را مؤید یکدیگر می‌خواند و آنگاه به ستایش «معلم اول و دانای یونان ارسطو» و شرح تقسیمات او می‌پردازد، و هر یک از اقسام حکمت را با آیات قرآن مجید و احادیث پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) تطبیق می‌کند و بدین‌سان نشان می‌دهد که میان دین و فلسفه نزاعی نیست و سخن حق نیز یکی بیش نیست. ۶ - نسخه‌های خطینسخههای خطی این کتاب در کتاب‌خانه ملی (تهران)، مدرسه صدر (اصفهان)، آستان قدس رضوی، مدرسه نواب (مشهد)، شورای ملی (سابق)، مرکزی دانشگاه تهران و دانشکده الهیات و معارف اسلامی (تهران) موجود است. ۷ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۵۲. (۲) ابوحیان توحیدی، الامتاع و المؤانسة، به کوشش احمد امین و احمد الزین، بیروت، ۱۹۵۳م. (۳) الهیات، تهران، خطی، ص ۱۹۳. (۴) امین، محسن، اعیان‌الشیعة، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۳۳. (۵) شورا، خطی، ۱۰، ص۸۲۶ - ۸۶۳. (۶) مدرس، محمدعلی، ریحانة‌الادب، تبریز، ۱۳۴۶ش، ج۴، ص۳۶۱-۳۶۳. (۷) مرکزی، خطی، ج۹، ص۹۱۸. (۸) مشهد ۲، خطی، ج۲، ص۵۶۶. (۹) ملی، خطی، ج۴، ص۴۴۳-۴۴۴. (۱۰) منزوی، خطی، ج۲، ص۷۲۵-۷۲۶. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آیینه حکمت»، ج۲، ص۵۷۳. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|